آمادگي ژاپن براي بهره‌برداري از احياي توافق هسته‌اي ايران

حتي در دوران دونالد ترامپ، رييس‌جمهور سابق امريكا زماني كه دولت اين كشور به‌ طور يك‌جانبه از توافق هسته‌اي با ايران خارج شد و تحريم‌ها را مجدد اعمال كرد، كشور ژاپن ارتباط دوستانه خود را با ايران حفظ كرد. در صورت احياي توافق هسته‌اي يا همان برجام در هفته‌ها يا ماه‌هاي آتي، شركت‌هاي ژاپني جهت سرمايه‌گذاري و ارتباطات اقتصادي در اين فضاي جديد به صورت ويژه از موقعيت خوبي برخوردار هستند.  براساس يادداشتي كه در خبرگزاري SNA ژاپن منتشر شده، روابط ديپلماتيك بين ايران و ژاپن از سال 1929 برقرار شد و دو كشور در سال 2019 جشن نودمين سالگرد آن را گرفتند. ايران به عنوان سومين منبع تامين‌كننده نفت ژاپن و با 85 ميليون نفر جمعيت همواره به عنوان يك شريك اقتصادي قابل توجه براي ژاپني‌ها درنظر گرفته شده و ايراني‌ها همواره از حضور اين كشور غيراروپايي پيشرفته استقبال كرده‌اند. باتوجه به شرايط ويژه ژاپن در نزديكي روابط با ايالات متحده امريكا، روابط بين توكيو و تهران بعد از انقلاب اسلامي ايران باقي ماند و تبادلات تجاري دوجانبه در سال‌هاي بعد از انقلاب قابل توجه بود، اما وقتي كه برجام منعقد شد چشم‌انداز توسعه بيشتر روابط نمايان گرديد. شركت‌هايي همچون ميتسوبيشي و ياماها به بازار ايران ورود كردند و بسياري ديگر تمايل خود را در اين زمينه نشان دادند، اما درست زماني كه ترامپ در سال 2016 در امريكا به قدرت رسيد و به ويژه زماني كه اين كشور از برجام خارج شد و تحريم‌هاي فلج‌كننده‌اي را در ماه مه ‌2018 عليه ايران وضع كرد، اين نقطه عطف مثبت پس از مدتي به تغيير گراييد.  حجم صادرات ژاپن به ايران در سال 2017 نزديك به يك ميليارد دلار بود كه در سال 2019 اين رقم به 66 ميليون دلار رسيد كه نشان از كاهش 93درصدي دارد! اما با وجود اينكه تجارت دوجانبه در اين مقطع نااميد‌كننده بود، ارتباطات ديپلماتيك في‌مابين ادامه يافت. در سال 2019 نخست‌وزير وقت ژاپن شينزو آبه به تهران سفر كرد و اين اولين حضور بالاترين مقام اجرايي ژاپن بعد از 41 سال در ايران بود. همچنين رييس‌جمهور روحاني بعد از 19 سال اولين رييس‌جمهوري از ايران بود كه به ژاپن رفت. البته هفته‌هاي بعد ويروس كرونا در سطح جهان همه‌گير شد و دولت‌ها را درگير اقدامات متقابل نسبت به اين همه‌گيري كرد.  همچنين شينزو آبه، نخست‌وزير وقت ژاپن با تلاش‌هايي در جهت كاهش تنش‌ها بين ايران و غرب در راستاي منافع ملي ژاپن براي مدت‌ها به دنبال ميانجيگري بين تهران و واشنگتن بود. او حتي با يك طرح پيشنهادي تهاتري در تابستان 2019 با اين هدف كه سويا و حبوبات امريكايي از طريق ژاپن به ايران برسد و به ازاي آن ژاپن نفت خام از ايران دريافت نمايد به ميز مذاكره با رهبران ايران آمد.  اين طرح از ميز كار خارج نشد و آبه حتي سعي كرد بين ايران و امريكا با انتقال پيام ميانجيگري كند اگرچه اين تلاش ميانجيگري ژاپن با پاسخ قاطع رهبر ايران مواجه شد. رهبر ايران در جريان سفر آبه به تهران به او گفت: من حتي ترامپ را شايسته مبادله پيام نمي‌دانم و هيچ پاسخي نه الان و نه در آينده به او ندارم. ژاپن كشور مهمي در آسيا است و اگر اين كشور مي‌خواهد روابط خودش را با ايران تقويت نمايد بايد موضعي با ثبات مانند برخي ديگر از كشورها اتخاذ نمايد، اما در دوران همه‌گيري ويروس و انتقال قدرت از آبه به يوشيهيده سوگا ارتباطات دو كشور كمي آهسته شد اما متوقف نگرديد. در يك اقدام بشردوستانه، توكيو 24 ميليون دلار در ماه مارس 2020 به عنوان كمك پزشكي عليه همه‌گيري ويروس كرونا به ايران اهدا كرد.  دولت ژاپن همچنين درخصوص احياي برجام از هيچ تلاشي دريغ نكرده است. به ‌طور مثال كازو توشي آيكاوا سفير سابق ژاپن در ايران به تازگي گفته است: ژاپن از برجام حمايت مي‌كند. ما اميدواريم تلاش‌هاي مقامات مسوول درخصوص احياي برجام زودتر به نتيجه برسد و هر كاري لازم باشد من انجام مي‌دهم. همچنين ما آماده انتقال تجربيات ژاپن در زمينه حفاظت از امنيت تاسيسات هسته ايران هستيم. توكيو همچنين موضع دوستانه خود را پس از انتخاب ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور منتخب ايران اعلام كرد. كاتسانوبو كاتو دبير كابينه دولت ژاپن هدف اين كشور درخصوص عمق بخشي روابط با ايران در دوره جديد رياست ‌جمهوري را در يك نشست خبري تشريح كرد و گفت: ثبات و پايداري منطقه خاورميانه از اهميت بالايي براي ژاپن برخوردار است.  هم‌اكنون با حضور بايدن در كاخ سفيد اميدها براي احياي توافق هسته‌اي در هفته‌ها يا ماه‌هاي آتي بيشتر شده و بسياري از دلايل وجود داد كه ارتباطات اقتصادي تهران و ژاپن به حجم بالاتري برسد. ايران نيز از سرمايه‌گذاري اين كشور آسياي شرقي در صنعت نفت، گاز و پتروشيمي خود استقبال مي‌كند و در اين زمينه شركت‌هاي ژاپني مهارت و تخصص لازم را براي ورود به اين عرصه دارند. صنعت ديگري كه مي‌تواند مكاني مناسب براي سرمايه‌گذاري شركت‌هاي ژاپني باشد صنعت خودروسازي است.  اما ترمز اصلي در اين مسير نگراني‌هايي درخصوص عدم پايداري روابط تهران و غرب در آينده است كه ممكن است بر اثر تنش‌ها در منطقه مجدد افزايش يابد كه در اين زمينه سختي انتقال پول و مبادلات بانكي با ايران مي‌تواند مشكل‌ساز باشد، لذا شركت‌هاي ژاپني نمي‌خواهند تجربه‌اي كه پس از خروج امريكا از برجام اتفاق افتاد مجدد براي آنها رخ دهد. به هر صورت، سخنان سفير سابق ژاپن، ميتسوگو مي‌تواند در اين دوره روشن‌بخش اين مسير باشد. او گفته است: كمپاني‌هاي ژاپني به آينده ايران اميدوار هستند و همچنان در اين كشور باقي مانده‌اند. ژاپني‌ها مي‌توانستند پس از خروج امريكا از برجام و وضع تحريم‌هاي جديد، ايران را ترك كنند و خريد نفت ايران را كلا متوقف نمايند همان‌طوركه بسياري از شركت‌هاي خارجي ايران را ترك كردند كه نمي‌خواهم اينجا اسم بياورم اما اين شركت‌هاي ژاپني هستند كه باقي مانده‌اند.  
مترجم: الهام شاهي‌دشت